اجابت مزاج اصطلاحی است برای عمل دفع مدفوع از دستگاه گوارش از طریق مقعد به کار برده میشود. این عملکرد مقداری پیچیده است و نیاز به هماهنگی بین سیستم گوارشی، عصبی و اسکلتی عضلانی دارد. این فرایند از کولون به سمت راست روده شروع می شود و رفلکس دفع مدفوع یا اجابت مزاج را انجام میدهد. در این مقاله کلینیک مهنا به فرآیند اجابت مزاج طبیعی ، بهترین زمان دفع و مشکلات و درمان آن می پردازیم.
اجابت مزاج چیست
اجابت مزاج (Defecation) به عبارتی به خروج مدفوع از بدن و عمل از بین بردن مواد زائد جامد یا نیمه جامد (مدفوع ) از دستگاه گوارش می گویند. این در اصل یک رفلکس فیزیولوژیکی است که توسط اتساع قسمت انتهایی روده بزرگ به نام رکتوم ایجاد می شود. مدفوع در آخرین قسمت روده بزرگ ذخیره می شود و رفلکس دفع که پس از مدتی مشخص ایجاد می شود، باعث می شود که فرد احساس نیاز به دفع کند و این مواد زائد را از طریق اجابت مزاج از بدن خارج کند.
عمل اجابت مزاج با حرکات توده ای شکل از کولون به سمت راست روده شروع شده و با انقباض رکتوم و شل شدن اسفنکتر مقعد داخلی و خارجی باعث دفع مدفوع میشود. مدفوع به صورت غیر ارادی از روده بزرگ به اسفنکتر داخلی مقعد است، جایی که ماهیچه های صاف مدفوع را بیرون می راند. با این حال، تحت کنترل آگاهانه یا ناخودآگاه در سطح اسفنکتر خارجی مقعد است که توسط عضلات مخطط پوشیده شده است.
اجابت مزاج یک عمل ارادی است و بر اساس دو رویداد هماهنگ است: شل شدن کف لگن و افزایش فشار داخل شکمی . وقتی رکتوم خالی است، تمایلی به دفع هم وجود ندارد. هنگامی که مدفوع وارد راست روده می شود، فشار وارده بر دیواره رکتوم باعث احساس پری می شود.
بیشتر بخوانید: روشهای تقویت دستگاه گوارش برای جلوگیری از بیماریهای گوارشی
کلینیک مهنا مرکز درمان بیماریهای نشیمنگاه و مقعدی با لیزر
تعیین نوبت و مشاوره در کلینیک مهنا
تعداد دفعات طبیعی اجابت مزاج
بسیاری از مردم در مورد دفعات طبیعی اجابت مزاج تعجب می کنند ، زیرا نگران این هستند که تعداد دفعات تولید شده ناکافی یا بیش از حد باشد. و سوالی که برایشان پیش میاید این است که چند بار اجابت مزاج و دستشویی رفتن طبیعی است. تعداد طبیعی دفع مدفوع در افراد سالم بسیار متفاوت است. برخی افراد ممکن است سه بار در هفته اجابت مزاج داشته باشند ، در حالی که برخی دیگر ممکن است سه بار در روز داشته باشند.
تعداد دفعات مدفوع در نظر گرفته شده از سه بار در هفته تا سه بار در روز متغیر است . طبق تحقیقات انجام شده در سال ۲۰۱۸، بزرگسالان تمایل دارند بین ۳ تا ۲۱ بار در هفته اجابت مزاج داشته باشند . همچنین حداقل سه بار در هفته هم اجابت مزاج امری طبیعی است.
بیشتر بخوانید: پاکسازی روده بزرگ
اختلالات اجابت مزاج
مشکلات و اختلالات در فرایند اجابت مزاج را میتوان به ۳ دسته کلی طبقه بندی کرد. علل احتمالی این مشکلات در زیر توضیح داده شده است. این مشکلات عبارتند از :
۱٫ یبوست
یبوست عارضه ای است که دفعات دفع مدفوع را کاهش می دهد و معمولاً به حدود ۳ بار یا کمتر در هفته میرسد. مشکل یبوست مدفوع را سفت میکند و افراد را مجبور می کند هنگام تلاش برای اجابت مزاج فشار بیاورند. عوامل و بیماری های زیادی در ایجاد یبوست نقش دارند. برای مثال میتواند یکی از عوارض جانبی داروهایی باشد که تحرک معده را کاهش میدهند، مانند عوامل آنتی کولینرژیک و مواد مخدر.
سایر علل این وضعیت شامل رژیم غذایی کم فیبر، اختلالات اعصاب و عضلات درگیر و سرکوب طولانی مدت میل به دفع است. انسداد اصطلاحی است که برای یبوست شدید استفاده می شود. مدفوع آنقدر خشک و نهفته است که دفع بسیار دشوار می شود. انسداد تقریباً همیشه نیاز به مداخله پزشکی یا جراحی دارد. دلایلی که میتواند باعث اجابت مزاج شود عبارتند از :
- مشکلات دستگاه گوارش
- بیماری دیورتیکولیت
- انتخاب رژیم غذایی و سبک زندگی
- سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
- اختلالات مغز و ستون فقرات
- آسیب های نخاعی یا مغزی
- دیابت
- کم کاری تیروئید
- عوارض جانبی دارو
بیشتر بخوانید: علت یبوست در کودکان
۲٫ اسهال
اسهال زمانی رخ میدهد که فرد سه بار یا بیشتر در روز مدفوع شل و آبکی دارد. این عارضه وضعیتی است که در آن اجابت مزاج بیشتر و شل تر از حد طبیعی می شود که علت آن ویروس یا غذای آلوده است که حرکات روده را مختل می کند. سطوحی از اسهال وجود دارد که اگر خفیف باشد، می توان آن با غذاهای مفید برای اسهال کنترل کرد.
فرد مبتلا به اسهال ممکن است نیاز شدید به اجابت مزاج را تجربه کند که احساس فوریت می کند. گاهی اوقات، آنها نمی توانند کنترل ارادی حرکات روده خود را حفظ کنند و دفع مدفوع بسیار دردناک خواهد بود. از علل ایجاد اسهال می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- بیماری التهابی روده
- بیماری سلیاک
- پولیپ روده بزرگ
- عفونت های باکتریایی ، ویروس ها یا انگل
- بیماری کرون
- کولیت اولسراتیو
- مصرف آنتی بیوتیک
- مشکلات تیروئید
۳٫ بی اختیاری مدفوع
بی اختیاری مدفوع ناتوانی در کنترل دفع مدفوع است. از دست دادن کنترل حرکات روده باعث ایجاد مشکل و عدم توانایی کنترل اجابت مزاج می شود. به دلیل از دست دادن توان اسفنکتر مقعدی، رایج ترین وضعیت در افراد مسن است. اگرچه ممکن است به عنوان عارضه زایمان و جراحی آنورکتال در بیماران جوان تر نیز ایجاد شود. علل مادرزادی شامل نقص نخاع و ناهنجاری آنورکتال هم میتواند از علل بی اختیاری مدفوع باشد. از علل بی اختیاری مدفوع میتوان به موارد زیر اشاره کرد :
- آبسه مقعدی
- التهاب یا ورم مقعد
- جراحی هایی مانند هموروئیدکتومی یا اسفنکتروتومی
- زخم مقعد
- سرطان مقعد
- مصرف بیش از حد ملین ها
بیشتر بخوانید: آبسه مقعدی در کودکان
عوامل موثر بر اجابت مزاج
تعداد دفعات اجابت مزاج می تواند در طول روز و هفته متفاوت باشد و این بستگی به عوامل زیادی از جمله سن ، جنسیت ، عادات غذایی ، ورزش و سبک زندگی دارد. انواع بیماری های مقعدی ، سطح استرس، هورمون‌ها ، محیطی که در آن هستید و مقدار آبی که مینوشید نیز میتواند بر تعداد دفعات رفتن به دستشویی تأثیر بگذارد. عوامل موثر بر اجابت مزاج عبارتند از :
هموروئید یا بواسیر
هموروئید یا بواسیر به ورم های متورم و بزرگ شده ای میگویند که در داخل و خارج مقعد تاثیر میگذارد. بواسیر به به دو دسته هموروئید های خارجی و هموروئید های داخلی تقسیم میشود. هموروئید یکی از رایج ترین مشکلات مقعدی است که میتواند باعث تغییر در اجابت مزاج ، درد مقعدی و خارش و سوزش در ناحیه مقعد شود. علائم اغلب با درمان های خانگی بواسیر بهبود می یابد. ولی اگر احساس میکنید که شدتش بالاست باید با پزشک متخصص هموروئید مراجعه کنید.
بیشتر بخوانید: درمان بواسیر یا هموروئید با لیزر
شقاق مقعدی
شقاق مقعدی به یک شکاف یا پارگی کوچک در پوشش مجرای مقعد می گویند. بیماری شقاق بسیار شایع است که میتواند باعث خونریزی در طول یا بعد از اجابت مزاج شود. اکثر مواقع شقاق مقعدی با درمان های خانگی یا درمان های دارویی برطرف میشود اما به راحتی میتواند دوباره برگردد و تکرار شود. در صورتی که فکر میکنید با درمان های خانگی بهبود نیافته اید بهتر است به یک پزشک متخصص شقاق مراجعه کنید.
بیشتر بخوانید: درمان شقاق با لیزر
فیستول
فیستول مقعدی یک تونل غیر طبیعی بین داخل مقعد و پوست بیرونی اطراف مقعد است که کانال مقعدی در روده بزرگ را به پوست باسن متصل میکند. علت اصلی فیستول مقعدی که بیشتر در مردان دیده می شود، عفونت در غده مقعد و آبسه های مرتبط با آن در نظر گرفته می شود.
تنها درمان فیستول جراحی یا لیزر است. در صورت وجود آبسه یا عفونت فعال، تنها تخلیه آبسه و درمان قطعی جراحی تنها پس از فروکش عفونت حاد انجام میشود. بهتر است برای درمان فیستول حتما به پیش یک دکتر متخصص فیستول و بیماری های نشیمنگاهی بروید.
بیشتر بخوانید: درمان فیستول با لیزر
رژیم غذایی
هر چیزی که میخورید و مینوشید میتواند بر روی هضم و اجابت مزاج شما تاثیر بگذارد. کمبود فیبر در رژیم غذایی از مهم ترین عللی است که میتواند مدفوع شما را سخت کند و باعث یبوست شود. آلرژی ها و عدم تحمل های غذایی مانند لاکتوز نیز می توانند عملکرد روده را به خطر بیندازند. همچنین مصرف روزانه آب و هیدراته ماندن باعث حرکات سالم روده می شود و می تواند به یبوست کمک کند. رژیم غذایی متعادل، منظم و پایدار و زندگی فعال برای اجابت مزاج منظم و راحت لازم است.
عدم تحرک
ورزش و تحرک کافی در روز می تواند هضم غذا را با کمک به حرکت سریعتر غذا در روده بزرگ بهبود بخشد. فقدان ورزش می تواند بر منظم بودن روده تاثیر بگذارد. دوره های عدم تحرک می تواند سیستم گوارش شما را کند کند و تعداد دفعات دفع روده و اجابت مزاج را در روز کاهش دهد.
ورزش همچنین به دفع منظم و آسان کمک می کند. حداقل ۳۰-۲۰ دقیقه ورزش در روز می تواند چرخه دفع مدفوع را تنظیم کند. علاوه بر این، الگوهای خواب و کاهش سطح استرس نیز می تواند باعث اجابت مزاج منظم شود.
بیشتر بخوانید: تاثیر ورزش بر بواسیر
داروها
یبوست یا اسهال یکی از عوارض جانبی رایج برخی داروها از جمله آنتی اسیدها ، داروهای ضد افسردگی ، آنتی هیستامین ها ، دیورتیک ها و مکمل های آهن است. همچنین برخی داروها، مانند آنتی بیوتیک های خاص ، می توانند اثر معکوس داشته باشند و باعث شل شدن مدفوع شوند.
نحوه صحیح اجابت مزاج
برای اطمینان از اجابت مزاج طبیعی باید منتظر بمانید تا بدنتان به طور طبیعی در هنگام نشستن روی توالت استراحت کند. سریع بلند شدن یا زور زدن می تواند دفع مدفوع را دشوار و به مقعد شما آسیب وارد کند. همچنین، مهم است که در زمانی که احساس پر بودن میکنید فوراً به توالت بروید، زیرا تاخیر در نیاز به اجابت مزاج می تواند منجر به یبوست شود.
یکی از نکات مهم نحوه صحیح وضعیت نشستن است. موقعیت مناسب برای اجابت مزاج حالت چمباتمه زدن است. در این حالت زاویه بین بدن و پاها باید کمتر از ۴۵ درجه باشد. این وضعیت با ایجاد مؤثرترین آرامش در عضلات درگیر در فرایند (عضله پوبو رکتال) اجابت مزاج را تسهیل می کند. مناسب ترین سرویس های بهداشتی برای این وضعیت توالت های اسکوات هستند.
بهترین زمان اجابت مزاج
بهترین زمان برای اجابت مزاج زمانی است که احساس اضطرار رخ می دهد. این احساس فوریت باید زمانی باشد که می خواهید به توالت بروید، نه زمانی که احساس می کنید مدفوع در راه است. این احساس سفتی به عنوان یک محرک برای مرحله بعدی که شل شدن عضلات است عمل می کند.
بنابراین احساس تراکم اساسی ترین شاخص در محاسبه دفعات دستشویی رفتن به حساب می آید. دفعات رفتن به توالت؛ اگرچه ممکن است بسته به سبک زندگی، سطح استرس، رژیم غذایی و وضعیت حرکت در طول روز متفاوت باشد، اما رفتن به توالت ۱-۲ بار در روز با احساس فوریت قابل توجهی “طبیعی” در نظر گرفته می شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر مدفوع ظاهر و قوام طبیعی داشته باشد، حتی دفع بیش از حد یا ناکافی تخلیه را می توان فیزیولوژیکی در نظر گرفت. برعکس، اگر مدفوع در رنگ (مثلاً روشن یا تیره)، قوام (مثلاً آبکی یا خیلی سفت) یا شکل متفاوت است، توصیه می شود تحت معاینه پزشکی قرار بگیرید. در این موارد علل به احتمال زیاد نشانه یک مشکل گوارشی است. سایر موارد زیر از دیگر شرایط هایی هستند که نیاز است به یک پزشک مراجعه کنید که عبارتند از :
- اسهال یا یبوست مداوم
- خون در مدفوع
- مدفوع سیاه
- درد شدید شکم
- کاهش وزن بدون علت
- حرکات روده دردناک
- درد در ناحیه شکم یا کمر
- استفراغ